کاربرد EDTA در صنایع داروسازی

EDTA (اتیل دی ‌آمین تترا استیک اسید) یک عامل کیلیت‌کننده پرکاربرد در صنایع مختلف از جمله صنایع دارویی، آرایشی بهداشتی، کاغذسازی و پالپ، غذایی، کشاورزی است که به دلیل توانایی آن در ایجاد کمپلکس با یون‌های فلزی (مانند روی، آهن، مس، سرب، آرسنیک، کادمیوم، آلومینیوم و…) و جلوگیری از تأثیرات منفی آنها، مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این مقاله به بررسی کاربردهای مختلف EDTA در صنایع داروسازی می‌پردازیم.

ساختار EDTA

EDTA یک پودر کریستالی خشک و سفید بوده و یک لیگاند هگزادنتات (شش دندانه) است، به این معنی که توانایی برقراری 6 پیوند با یک یون فلزی مرکزی را دارد. EDTA به صورت نمک‌های مختلف به ویژه ادتا دو سدیم، چهار سدیم و کلسیم دی سدیم ادتا تولید می‌شود.
کلسیم دی سدیم، همچنین به عنوان داروی کلسیم دی سدیم ورسنات شناخته می­‌شود، به صورت داخل وریدی یا عضلانی برای درمان مسمومیت با فلزات سنگین، به ویژه مسمومیت حاد و مزمن با سرب تجویز می­‌شود. Edetate disodium یک داروی متفاوت است که حاوی کلسیم نیست. به آن “Endrate” نیز می­‌گویند و برای درمان هیپرکلسمی استفاده می­‌شود. همچنین می­‌تواند آریتمی­ای قلبی ناشی از داروی Digitalis، یک گلیکوزید قلبی است را درمان کند.
خرید ا د ت آ (EDTA)

کاربردهای EDTA

EDTA یک عامل کیلیت کننده است که توسط اداره غذا و داروی ایالات متحده (FDA) برای درمان مسمومیت با فلزات سنگین در اوایل دهه 1950 تأیید شد.

در تولید داروهای تزریقی، EDTA به عنوان یک عامل کیلیت‌کننده به کار می‌رود تا از تجمع یون‌های فلزی در محلول که می‌توانند منجر به تشکیل رسوبات و کاهش پایداری محلول‌های دارویی شوند، جلوگیری کند. همچنینEDTA  به عنوان یک عامل پایدارکننده در فرمولاسیون داروهای تزریقی به کار می‌رود تا عمر مفید داروها را افزایش دهد.

استفاده از EDTA در فرمولاسیون‌های دارویی می‌تواند به کاهش تأثیرات جانبی ناشی از تجمع یون‌های فلزی در بدن کمک کند. EDTA با جذب و محبوس کردن یون‌های فلزی و جلوگیری از واکنش‌های ناخواسته، اثرات منفی این یون‌ها (تاثیرات جانبی داروها) را کاهش میدهد.

EDTA در فرمولاسیون‌های محصولات پوستی نیز به کار می‌رود که به عنوان یک عامل پایدارکننده و محافظ در برابر تخریب داروها و مواد فعال در محصولات پوستی عمل می‌کند. استفاده از EDTA در این محصولات می‌تواند به افزایش عمر مفید و پایداری آنها کمک کند.

از آزمایشات بالینی اولیه، درمان کیلیت کردن با واسطه EDTA به طور مداوم توانایی قابل توجهی را برای پاکسازی ارگانیسم‌ها از فلزات و سایر رسوبات که مسئول گرفتگی عروق ، بیماری های قلبی و سرطان هستند ، نشان داده است.
EDTA می تواند واکنش‌های رادیکالی و فرآیندهای اکسیداسیون را با کیلیت کردن فلزات سمی که مسئول آسیب غشای سلولی هستند ، کاهش دهد.
EDTA می تواند هیپرکالسمی (بالا بودن غلظت کلیسم در خون) را کاهش دهد ، شریان ها را نرم کند و بروز پوکی استخوان را با کیلیت کردن یون های کلسیم کاهش دهد و همچنین می تواند مرگ و میر ناشی از سرطان را با مهار سرکوب سیستم ایمنی بدن کاهش دهد.

EDTA برای حذف مس در بیماران مبتلا به بیماری ویلسون نیز استفاده میشود.

EDTA به دلیل توانایی کمپلکس کنندگی قوی با کاتیون‌های فلزی به طور گسترده به عنوان یک عامل کمپلکس کننده استفاده می­‌شود که می‌­تواند فلزات را از محل‌های تبادل گروه‌های آلی و معدنی بیرون بکشد برای مثال میتواند رسوبات آهکی را از طریق کمپلکس شدن با یون های فلزی یا ⁺Ca² و ⁺Mg² حل کند.

دندانپزشک‌ها و متخصصان ریشه از محلول‌های EDTA برای از بین بردن باقیمانده‌های معدنی ، تمیز کردن و روان کردن کانال‌های ریشه دندان وافزایش چسبندگی مواد پرکننده استفاده می‌کنند.

در صنایع داروسازی، EDTA به عنوان یک جزء مهم در فرمولاسیون قطره‌های چشم و محلول‌های شستشوی چشم استفاده می‌شود. این ماده به عنوان یک محافظ (معمولاً برای ارتقاء کارایی نگهدارنده‌های دیگر مثل بنزالکونیوم کلرید یا تیومرسال) در برابر تأثیرات مضر یون‌های فلزی در فرمولاسیون‌های دارویی عمل می‌کند و از تخریب داروها و کاهش اثرگذاری آنها جلوگیری می‌کند.
EDTAیک دیسپرس‌کننده بوده و در کاهش رشد باکتریایی در طول کاشت عدسک داخل چشمی بسیار مؤثر است.

یکی از کاربردهای اصلی EDTA در داروسازی، محافظت از داروها در برابر اکسیداسیون و تخریب شیمیایی است. EDTA با ایجاد کمپلکس با یون‌های فلزی که می‌توانند به عنوان کاتالیزور عمل کنند، از اکسیداسیون داروها جلوگیری می‌کند. این ویژگی EDTA به‌خصوص در محلول‌های دارویی که حاوی عناصر حساس به اکسیداسیون هستند، بسیار مفید است.

EDTA به صورت گسترده در آنالیز خون، به‌عنوان یک ماده ضد انعقاد خون مورد استفاده قرار می‌گیرد. EDTA با کیلیت کردن کردن کلسیم، که یکی از اجزای کلیدی در فرآیند انعقاد خون است، از لخته‌شدن خون جلوگیری می‌کند. این خاصیت به‌ویژه در آزمایش‌های هماتولوژی که نیاز به نمونه‌های خون ضد انعقاد دارند، بسیار مفید است. همچنین به‌عنوان یک ماده ضد انعقاد برای نمونه‌های شمارش کامل خون استفاده میشود.
برخی متخصصان معتقدند که EDTA به عنوان یک آنتی اکسیدان از آسیب رساندن به دیواره رگ‌های خونی توسط رادیکال‌های آزاد جلوگیری کرده و بنابراین میزان گرفتگی عروق را کاهش می‌دهد.

EDTA برای اندازه گیری برخی داروها مانند آمینوگلیکوزیدها نیز استفاده میشود.

از آنجایی که EDTA توانایی حذف یون‌های اضافی آهن از بدن را دارد، برای کاهش عوارض تزریق مکرر خون که به منظور درمان تالاسمی انجام می‌شود، از آن استفاده می‌کنند.

EDTA همچنین می‌تواند به عنوان جایگزین هپارین یا سرم برای اندازه گیری داروی ضد صرع، داروهای ضد آریتمی و… استفاده شود.

یک مطالعه همچنین نشان داد که EDTA می تواند یک کمک کننده مفید و به خوبی تحمل شده برای افزایش اثرات درمانی درون سلولی سیس پلاتین باشد.

نتایج یک مطالعه نشان می­دهد که استفاده از NH₄EDTA برای بارگذاری دوکسوروبیسین در لیپوزوم­‌ها می­تواند به طور قابل توجهی سمیت دارو را نسبت به  SO₄(NH₄)₂ بدون تأثیر بر فعالیت ضد توموری کاهش میدهد.

از آنجایی که EDTA از طریق کلیه دفع می­‌شود، در بیماران مبتلا به بیماری فعال کلیوی و کسانی که آنوریک دارند یا قادر به تولید ادرار نیستند، منع مصرف دارد. از طرفی دیگر دفع EDTA در کلیه‌ها باعث میشود که از نظر بالینی برای تعیین میزان فیلتراسیون گلومرولی در کودکان استفاده شود.

عوارض جانبی کیلیت درمانی از طریق EDTA

EDTA یک ماده شیمیایی است که به دلیل توانایی کلات‌کنندگی قوی خود، در کیلیت درمانی برای حذف یون‌های فلزی سمی از بدن استفاده می‌شود. با این حال، استفاده از این ماده می‌تواند عوارض جانبی مهمی داشته باشد که باید در نظر گرفته شوند.

خرابی کلیه‌ها: استفاده از EDTA ممکن است به کلیه‌ها آسیب برساند. این ماده با جذب یون‌های فلزی از بدن، ممکن است موجب فشار بیش از حد بر کلیه‌ها شده و در نتیجه به کاهش عملکرد کلیوی یا حتی نارسایی کلیه منجر شود. به عنوان مثال، بیمارانی که از کیلیت درمانی با EDTA استفاده می‌کنند، ممکن است نیاز به نظارت دقیق بر عملکرد کلیه‌های خود داشته باشند.

عدم توازن الکترولیت‌ها: یکی دیگر از عوارض جانبی مهم استفاده از EDTA، اختلال در تعادل الکترولیت‌ها است. این ماده می‌تواند با کلات کردن کلسیم، منیزیم و سایر یون‌های معدنی ضروری، تعادل الکترولیت‌های بدن را برهم زده و به مشکلاتی مانند هیپوکلسمی (کاهش سطح کلسیم خون) و هیپومنیزمی (کاهش سطح منیزیم خون) منجر شود. این اختلالات ممکن است علائمی نظیر ضعف عضلانی، تشنج، و آریتمی قلبی داشته باشند.

آلرژی‌ها و واکنش‌های حساسیتی: برخی از افراد ممکن است به EDTA حساسیت داشته باشند و واکنش‌های آلرژیک نشان دهند. این واکنش‌ها می‌توانند شامل قرمزی، خارش، کهیر، و در موارد شدیدتر، آنافیلاکسی (یک واکنش حساسیتی شدید و تهدیدکننده برای زندگی) باشند.

کاهش فشار خون: EDTA ممکن است باعث کاهش ناگهانی فشار خون شود، به ویژه زمانی که به صورت تزریقی استفاده می‌شود. این کاهش فشار خون می‌تواند منجر به سرگیجه، ضعف، و در موارد شدیدتر، به شوک منجر شود. پزشکان باید بیماران را به دقت مانیتور کنند و در صورت بروز علائم کاهش فشار خون، اقدامات مناسب را انجام دهند.

برخی از اثرات سمی EDTA ناشی از خطای انسانی است. به راحتی می‌­توان اشکال حاوی کلسیم (کلسیم دی سدیم EDTA) و غیر حاوی کلسیم EDTA (ادتات دی سدیم) را با هم اشتباه گرفت.

هنگامی که ادتات دی سدیم به اشتباه به بیماران تجویز شد، باعث هیپوکلسمی سریع شد که کشنده بود. به همین دلیل، سدیم ادتات دیگر به صورت تجاری در ایالات متحده موجود نیست. کلسیم دی سدیم EDTA هیچ مرگ و میر گزارش شده ای را در اثر هیپوکلسمی ایجاد نکرده است.