آنالیز گرمایی (Thermal analysis) به روش هایی گفته میشود که مشخصات یا تغییرات مشخصات مواد در اثر حرارت را اندازه گیری میکنند. آنالیز گرمایی واکنشهای مواد در مقابل جریان انرژی حرارتی در داخل یا خارج مواد جامد را بررسی میکند. به این واکنشها تحولات حرارتی میگویند. تحولات حرارتی ممکن در یک ماده جامد را میتوان با افزایش حرارت آن از صفر مطلق (صفر کلوین) مورد بررسی قرار داد. مشخصات قابل تغییر، بعد، جرم، حالت و رفتار مکانیکی هستند. روشهای آنالیز حرارتی نسبتاً سادهاند زیرا تغییر دادن دمای نمونه در مقایسه با بررسی نمونه توسط پرتو ایکس پرانرژی و پرتوهای الکترونی یا یونی در روش های طیف سنجی، از پیچیدگی کمتری برخوردار است. انواع این روش ها عبارتند از : وزن سنجی حرارتی (TGA) ، آنالیز حرارتی افتراقی (DTA) و کالری سنجی روبشی افتراقی (DSC) بیشتر برای بررسی تجزیه مواد از طریق ثبت و ردیابی تغییر جرم آن در اثر دما به کار میرود. DSC و DTA به طور گسترده برای بررسی تغییرات فازی مواد به کار میروند. در جدول زیر روش های متداول آنالیز حرارتی فهرست شده است.
روش | نام اختصاری | اندازه گیری |
وزن سنجی حرارتی | TGA | تغییر جرم |
آنالیز حرارتی افتراقی | DTA | اختلاف دما |
کالری سنجی روبشی افتراقی | DSC | شار حرارتی |
انبساط سنج | – | تغییر طول یا حجم |
آنالیز ترمومکانیکی | TMA | تغییر شکل |
آنالیز مکانیکی پویا | DMA | تغییر شکل |
در صفر مطلق، ماده جامد فاقد هرگونه انرژی حرارتی است، به این معنا که اتمهایش ایستا هستند. هیچ نوع ارتعاش یا گردشی در پیوندهای اتمی آن وجود ندارد. در اثر افزایش دما، انرژی حرارتی جذب شده در ماده جامد موجب افزایش ارتعاشات و گردش پیوندهای اتمی آن میشود. زمانی که میدان نوسان ارتعاشات به سطح مشخصی میرسد، در صورتیکه ماده جامد در محیط خنثی و بیاثر قرار داشته باشد، میتوان شاهد تغییراتی در ماده جامد بود که عبارتند از : تغییر فاز ماده جامد، تبدیل شیشهای، ذوب شدن، تصعید و تجزیه حرارتی.
تغییر فاز ماده جامد برای جامداتی روی میدهد که در دماهای مختلف دارای حالت های بلوری متفاوت است. برای مثال، آهن خالص در زمانی که دما به 912 درجه سانتیگراد میرسد، ساختار بلوری خود را از مکعبی مرکزدار (bcc) به مکعبی سطوح مرکزدار (fcc) تغییر میدهد. در مواد جامد غیربلوری (آمورف)، تبدیل شیشهای رخ میدهد. ماده جامد سخت غیربلوری با افزایش دما ممکن است به ماده جامد لاستیک مانند، تبدیل شود. تبدیل شیشهای یکی از مشخصات مهم مواد پلیمری است. ذوب شدن به معنای تحول ماده از جامد به مایع و تصعید به معنای تحول ماده از جامد به گاز است.
تجزیه حرارتی به تغییر ماده جامدی گفته میشود که دارای بیش از یک نوع اتم یا مولکول است. با افزایش دما، پیوند اتمها به قدری ضعیف میشود که اجزای خاصی از ماده جامد به فضای اطراف آزاد میشود و بقیه اجزاء موجب شکل گیری نوع جدیدی از ماده جامد میشوند. برای مثال، 3CaCO در محدوده دمای مشخصی به CaO جامد و 2CO گازی تجزیه میشود. جدول2 نشان دهنده تحولات حرارتی خاصی است که ممکن است در اثر گرما دادن ماده جامد A در اتمسفر خنثی به وجود آید. جریان گرما بین ماده جامد و فضای اطراف آن در دمای خاص، به عنوان تغییر آنتالپی ( در جدول2 عنوان شده است. تغییر آنتالپی، گرمای جریان یافته به درون یا بیرون ماده جامد را در فشار ثابتی اندازه گیری میکند. به طور معمول، تحولات حرارتی ایجاد شده در فضای دارای فشار ثابت، در دستگاه های آنالیز حرارتی بررسی و آنالیز میشوند.
تحول حرارتی | واکنش | جریان گرما | تغییر جرم در جامد |
تغییر شکل فاز جامد | (جامد β)A (جامد α)A | + یا – | خیر |
انتقال شیشه ای | (لاستیک)A (شیشه)A | خیر | خیر |
ذوب | (مایع)A (جامد)A | + | خیر |
تصعید | (گاز)A (جامد)A | + | بله |
تجزیه حرارتی | (گاز)C + (جامد)B (جامد)A | + یا – | بله |
عاملهای تجربی موثر در نتایج آنالیزهای حرارتی (آنچه باید قبل از انجام آنالیز حرارتی بدانید)
یکی از ابزار های مورد استفاده در آزمایشگاه های بیولوژی و میکروبیولوژی جهت کشت و رشد دادن نمونه هایی مانند بافت و میکروارگانیسم ها دستگاه انکوباتور(incubator) است. انکوباتور با کنترل کردن میزان رطوبت، دما، فشار هوا، میزان دی اکسید کربن و میزان اکسیژن شرایط مورد نیاز برای زنده ماندن و رشد میکروارگانیسم ها فراهم می […]
علائم خطر مواد شیمیایی (GHS ها) بر روی بسته بندی موادشیمیایی، علائمی درج شده اند که بیان کننده ی خطرات مواد هستند. بعضی از مواد هیچگونه علائم خطر خاصی ندارند که معمولا جای خالی آنها بر روی مواد موجود است. مانند تصویر زیر: جای خالی GHS ها دایره شعله ور: -گاز های اکسیدکننده […]
پرتوی X(پرتو ایکس) به واسطه ی کاربرد های زیادی که در آنالیز و مشخصه یابی مواد دارد، بسیار مورد توجه است. به همین دلیل در مقاله ی پیش رو مقدماتی در مورد پرتو X گفته می شود و در ادامه، برخی از روش های طیف سنجی، مشخصه یابی و آنالیز آن توضیح داده و بررسی […]
ذغال فعال یا کربن فعال(Activated Carbon) یکی از موادی است که امروزه در داروخانه و زیبایی کاربرد بسیار زیادی پیدا کرده است. در مقاله پیشرو به معرفی کربن فعال و کاربردهای آن در زیبایی خواهیم پرداخت. کربن فعال نوعی کربن است که دارای منافذ بسیار زیادی است. این ماده بدلیل منافذ فراوان و تخلخل بسیار […]