اتوکلاو

معرفی اتوکلاو و نحوه عملکرد آن

اتوکلاو یکی از تجهیزات آزمایشگاهی پرکاربرد است. از این وسیله معمولا برای ضدعفونی کردن و آلودگی زدایی تجیزات و لوازم استفاده می شود. علاوه بر آزمایشگاه، در صنعت نیز از اتوکلاو استفاده می شود. از دیگر کاربردهای اتوکلاو، ضد عفونی کردن زباله های عفونی مربوط به آزمایشگاهی و مراکز پزشکی است تا آسیبی به شخصی که مسئول جابجایی زباله ها هست، وارد نشود. نکته مهمی که باید به آن توجه شود این است که ضدعفونی کردن مطلق تجهیزات و لوازم امکان پذیر نیست و بسته به نوع آلودگی و میزان آن باید از روش های مکمل دیگری نیز استفاده کرد.
اصول عملکرد اتوکلاو، استفاده از بخار آب برای ضد عفونی کردن تجهیزات است که ریشه تاریخی دارد و از قرن 16 میلادی برای از بین بردن عفونت استفاده می شده است. اتوکلاو محفظه بسته ای مانند زودپز است که در فشار و دمای معین، بخار آب ایجاد می شود و در زمان مشخص باعث از بین رفتن میکروب ها می شود. در واقع حرارت بالا باعث از بین رفتن میکروبها و میکروارگانیسم ها می شود و بخار آب نیز انتقال حرارت را بسیار افزایش می دهد. برای رساندن یک لیتر آب از دمای محیط به دمای جوش (100 درجه سانتیگراد)، به 80 کیلوکالری انرژی گرمایی نیاز است. برای تبدیل آب جوش به بخار آب به 540 کیلوکالری انرژی نیاز است. در واقع بخار آب نسبت به آب جوش هفت برابر انرژی گرمایی بیشتری دارد که این انرژی بیشتر کمک شایانی به از بین بردن میکروب ها می کند.

نکات استفاده از اتوکلاو

در شرایط استاندارد پروتکل مشخصی برای ضد عفونی کردن وجود دارد که بسته به نوع آلودگی و میزان آن، یکی از روش هایی که در جدول زیر مشخص شده است، مورد استفاده قرار می گیرد.

البته باید توجه کرد که این زمان ها تقریبی هستند و به شرایط آزمایش بستگی دارد. برای مثال اگر یک جسم متخلخل مانند پانسمان داخل اتوکلاو قرار گیرد، به منظور ضد عفونی شدن، بخار آب باید به تمام منافظ آن نفوذ کند که این عمل زمان بر است. همچنین نحوه چیدمان مواد داخل اتوکلاو نیز از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. برای مثال اگر تجهیزات داخل سینی پلاستیکی قرار گرفته باشند و یا تراکم لوازم داخل اتوکلاو زیاد باشد، مدت زمان بیشتری برای استریل کردن مورد نیاز خواهد بود. به طور کلی به منظور استریل کردن، قرارگیری و چیدمان لوازم باید طوری بوده که بخار آب به همه جا برسد و در مواردی که تراکم مواد و یا لوازم زیاد هست، حتما فاصله کمی بین آنها باید قرار داده شود. نکته مهم دیگر در مورد اتوکلا کردن مایعات است. برای این منظور باید ظرف حاوی نمونه تا نیمه پر بوده و درب آن خیلی محکم بسته نشود.

در صورتی که به منظور جلوگیری از ریختن مواد خصوصا مایعات به داخل اتوکلاو، از سینی پلاستیکی استفاده می شود بهتر است سینی از جنس پلی پروپیلن به کار رود زیرا مقاومت حرارتی بیشتری نسبت سایر جنس های پلاستیکی دارد. البته باید نوجه داشت با توجه به هدایت گرمایی پایین مواد پلاستیکی، حرارت به سطوحی که در تماس با سینی پلاستیکی هستند نمی رسد و این امر باعث می شود زمان اتوکلاو افزایش پیدا کند.
با توجه به شرایط اتوکلاو (دما و فشار بالا)، همه مواد و لوازم قابلیت اتوکلاو کردن ندارند. اگر ماده یا تجهیزاتی قابلیت اتوکلاو کردن داشته باشد، معمولا توسط سازنده اعلام می شود و در دفترچه راهنما ذکر می شود. همچنین نحوه اتوکلاو کردن به همراه شرایط آن نیز در اطلاعات آمده است. نشان قابلیت اتوکلاو در شکل زیر نشان داده شده است که معمولا روی تجهیزات و یا مواد نصب می شود.

برای مثال در مورد شیشه ها، تنها جنسی که قابلیت اوکلاو کردن دارد پیرکس است و جنس های دیگر شیشه در صورت اتوکلاو منفجر می شوند. اما اکثر فلزات قابلیت اتوکلاو شدن را دارند. در مورد مواد پلاستیکی، فقط جنس پلی پروپیلن برای اتوکلاو مناسب است و جنس های پلاستیکی دیگر مانند لاتکس یا وینیل داخل اتوکلاو ذوب می شوند.

انواع اتوکلاوها:

اتوکلاوها انواع مختلفی دارند اما نحوه عملکرد همگی یکی است. اتوکلاو های با حجم کوچکتر که معمولا به صورت رو میزی هستند، در آزمایشگاه ها و اتوکلاو های بزرگتر در بیمارستان ها مورد استفاده قرار می گیرد. معمولا همه9 اتوکلاو ها دارای اجزایی مانند محل قرارگیری نمونه، سیستم کنترل دما، فشار و زمان، سوپاپ اطمینان (دقیقا مانند زودپز)، سیستم تولید بخار و سیستم خلا می باشند.
اتوکلاو ها دارای سه کلاس بندی N، B و S هستند. کلاس N از لحاظ تجهیزات جانبی و امکانات، پایین ترین و ساده ترین نوع دستگاه اتوکلاو هست که مجهز به خشک کن و پمپ خلا نمی باشد. کلاس B مجهزترین کلاس دستگاه اتوکلاو است و در بیمارستان ها و کلینیک های دندان پزشکی معمولا از آن استفاده می شود و کلاس S، دستگاهی بین کلاس N و B می باشد.