طبقه بندی مواد شیمیایی خطرناک (طبقه بندی های مختلف و اقدامات لازم) (آموزشی)

مواد شیمیایی خطرناک به موادی گفته می شود که می تواند موجب آسیب آنی و فوری به افراد، تجهیزات و محیط گردند. کالاهای خطرناک در بسیاری از کشورها بر اساس سیستم ملل متحد(UN) طبقه بندی شده و برچسب گذاری می شوند. این سیستم کمک می کند که خصوصیات و خطرات اینگونه مواد سریعاً قابل تشخیص باشد. در این سیستم کالاهای خطرناک بر اساس خصوصیات خطرناک خود در 6 کلاس طبقه بندی می شوند. این کلاسها شامل 9 کلاس مشخص و یک کلاس مواد متفرقه می باشد. خطرات مربوط به هر کلاس با برچسب های لوزی شکل مخصوص مشخص می شود. گاهی اوقات چنانچه ماده ای علاوه بر خطر اصلی دارای خطر دیگری نیز باشد می توان از لوزی کوچکتری در کنار لوزی اصلی استفاده نمود. به عنوان مثال اسید هیدروفلوریک ماده ای خورنده و در عین حال سمی است.
برخی از کالاهای خطرناک شامل کلاس های 8 ،4 ،1 ،2و 9خود دارای تقسیمات بعدی یا ساب کلاسهایی هستند که نشانگر جنبه مشخصی از خطرات ماده می باشد مثلاً کلاس دوم گازها و ساب کلاس 112 گازهای قابل اشتعال می باشد. علاوه بر این، در برخی از کلاس ها تقسیم بندی های بعدی شامل گروههای بسته بندی (Packaging Groups ) نیز وجود دارد که نشان دهنده خطر نسبی ماده در داخل یک کلاس می باشد(PGIII خطر کم، PGII خطر متوسط، PGI خطر زیاد)
بنابراین تمام بسته ها (البته به جز بسته های بسیار کوچک)، کانتینرها و تانکرهای حمل مواد که حاوی کالاهای خطرناک هستند باید دارای برچسب مناسب با ذکر کلاس مربوطه باشند. این بر چسب (یا لوزی خطر) نشان دهنده ماهیت خطر با استفاده از یک سیستم رنگی و علامتهای خاص و نیز شماره کلاس کالای خطرناک می باشد. بنابراین تولیدکنندگان و وارد کنندگان اینگونه کالاها باید اطمینان داشته باشند که این مواد بطور صحیح تقسیم بندی و برچسب گذاری شوند.

کلاس 1 مواد منفجره ( Explosives)

شامل موادی هستند که می توانند انفجار یا اثرات پیروتکنیک ایجاد نمایناد. بطور کلی تولید مواد منفجره محدود بوده و تابع مقررات مربوطاه مای باشاد. استفاده از مواد منفجاره بارای مصارف تحقیقاتی نیاز منوط به کسب مجوزهای لازم از سازمانهای مسئول می باشد.

مواد منفجره شامل 6 ساب کلاس مختلف می باشد:

کلاس 1-1 مواد منفجره با خطر انفجار یکباره و مهیب

مثال: ،TNTنیترو گلیسیرین، فولمینات جیوه

کلاس 1-2 مواد منفجره با خطر پرتاب (ولی نه خطر انفجار مهیب)

مثال: بمب ها، نارنجک

کلاس 1-3 مواد منفجره با خطر آتش سوزی حجیم

مثال: باروت، مواد آتش بازی ها

کلاس 1-4 مواد منفجره بدون انفجار مهیب

مثال: مواد آتش بازی در اسباب بازی ها

کلاس 1-5 مواد منفجره با حساسیت انفجاری کم

Detapower مانند Proprietary مثال: مواد منفجره

کلاس 1-6 مواد منفجره با حساسیت انفجاری بسیار کم

کلاس 2 گازها  

کالاهای خطرناک این کلاس شامل گازهای تحت فشار، گازهای مایع و یا گازهای محلول تحات فشار می باشد.

گازها شامل 3 ساب کلاس می باشند:

کلاس 2-1 گازهای قابل اشتعال

کلاس 2-2 گازهای غیر قابل اشتعال و غیر سمی

کلاس 2-3 گازهای سمی

منظور از گازهای سمی گازهایی هستند که استنشاق آنها موجب مرگ و میر و یاا صادمات جادی به سالامتی انسان می گردد.

مثال: ، COکلر و آمونیاک.

کلاس 3 مایعات قابل اشتعال (Flammable Liquids)

منظور از مایعات قابل اشتعال مایعات، مخلوطی از مایعات و یا مایعاتی حاوی جامدات بصورت محلول و یا معلق هستند که می توانند در تماس با یک منبع جرقا مشتعلشوند مانند بنزین، تینر، رنگها، لاکها و حلالهای قابل اشتعال.
قابل به ذکر است که در تقسیم بندی قدیمی تر این کلاس به دو سااب کالاس 0-2 و 0-1 تقسیم بندی می شدند ولی در تقسیم بندی جدید برای مایعات قابل اشتعال ساب کلاسی در نظار گرفته نشده ولی برای این مواد گروههای بسته بندی(PG I, II, III) در نظر گرفته شده است.

کلاس PGI -3 مایعات با قابلیت اشتعال زیاد

با نقطه جوش اولیه کمتر از 08درجه سانتی گراد

مثال: دی اتیل اتر، دی سولفید کربن

کلاس PGII -3 مایعات با قابلیت اشتعال بسیار زیاد

با نقطه جوش اولیه بیشتر از 08درجه سانتی گراد و نقطه فلاش کمتر از 10درجه سانتی گراد
مانند: بنزین، استن

گروههای بسته بندی I و II قبلاً تحت عنوان ساب کلاس 0-2 تقسیم بندی می شدند.

کلاس PGIII –3 مایعات قابل اشتعال با نقطه فلاش 10تا 92درجه سانتی گراد

مثال: کروسن ، تورپنتن معدنی

این گروه در تقسیم بندی قبلی تحت عنوان ساب کلاس 2-3 نامیده می شدند.

کلاس 4 جامدات قابل اشتعال (Flammable Solids)

کالاهای خطرناک در این کلاس شامل موادی با پتانسیل احتراق خودبخودی و نیز موادی بوده که در تماس با آب ایجاد گازهای قابل اشتعال نمایند. همچنین جامداتی (به غیر از مواد منفجره) که فوراً دچار احتراق شده و یا موجب آتشسوزی می شوند نیز در اینکلاس طبقه بندی می شوند.

این کلاس شامل 3 ساب کلاس می باشد:

کلاس 4-1جامدات قابل اشتعال

موادی که به راحتی مشتعل شده و قابل احتراق هستند.
مثال: نیتروسلولز، فسفرها، کبریت ها و اسیدپیکریک

کلاس 4-2جامدات با پتانسیل احتراق خودبخودی

مثال: ذغال، پنبه و فسفر سفید

کلاس 4-3جامدات خطرناک در حالت مرطوب

شامل جامداتی است که در تماس با آب ایجاد گازهای قابل اشتعال می کنند.
مثال: فسفید آلومینیوم و کاربید کلسیم

کلاس 5 مواد اکسید کننده (Oxidizing Substances)

مواد اکسید کنننده شامل 2 ساب کلاس می باشد:

کلاس 5-1 مواد اکساید کننده (به غیر از پراکسایدهای آلی)

مانند پراکسید هیدروژن، هیپوکلریت کلسیم (که در استخرها استفاده می شود) نیترات آمونیوم و نیترات های
آلی.

کلاس 5-2پراکسیدهای آلی (جامد یا مایع)

مثال: پراکسید متیل اتیل کتن، بنزوئیل پراکسید، دی بنزول و پراستیک اسید.
مواد اکسید کننده به خودی خود لزوماً قابل احتراق نیستند اما ممکن است موجب احتراق سایر مواد شوند. به عنوان مثال پراکسید سدیم در حضور آب ایجاد واکنش قوی اگزوترمیک (گرمازا) شده و نیاز در اختلاط با ذغال نیز موجب احتراق خودبخودی گردد.
پراکسیدهای آلی دارای ساختاری با اکسیژن دو ظرفیتی می باشند. این مواد از نظر حرارتی موادی ناپایدار بوده و بنابراین ممکن است خودبخود تجزیه شده که گاهی می تواند موجب واکنشهای انفجار شده و یا به سارعت بسوزند و یا در مقابل ضربه یا اصطکاک حساس بوده و یا با سایر مواد واکنشهای خطرناکی ایجاد نمایند.

کلاس 6 مواد سمی و عفونت زا (Toxic and Infectious Substances)

این کلاس شامل دو ساب کلاس مواد سمی و مواد عفونی می شوند البته گازهای سمی، که قبلاً در کلاس 3-2 طبقه بندی شده اند، در این کلاس قرار نمی گیرند.

کلاس 6-1مواد سمی (شامل مایعات و جامدات سمی)

مواد سمی شامل موادی هستند که منجر به مرگ و یا صدمات جدی و آسیب شادید به سلامتی انسان در صورت بلعیده شدن، استنشاق و یا از طریق تماس پوستی می شوند.
مثال: سیانید سدیم ( )NaCNسیانیدها و ترکیبات آرسنیک.

کلاس 6-2مواد عفونی

مواد عفاونی موادی هستند که عفونت زا شناخته شده و یا امکاناً حاوی عوامل بیماری زا (میکرو ارگانیسم ها شامل باکتریها، ویروسها، ریکتزیا، پارازیت ها و قارچها هستند. واکسنها و نمونه های پاتولوژی مثال هایی از این دست هستند. دستورالعمل نگهداری، نحوه کار و نحوه دفع مواد عفونی باید تابع مقررات بهداشتی و نحوه حمل و نقل این گروه از مواد تابع مقررات حفاظت محیط زیست باشد.

کلاس 7 مواد رادیواکتیو (Radioactive Substances)

این کلاس شامل مواد یا ترکیب موادی هستند که که دائماً از خود امواش رادیواکتیو ساطع می کنند. به عبارت دقیق تر ماده رادیواکتیو ماده ای است که فعالیت مخصوص آن بزرگتر از 70 KBq/kg باشد. منظور از فعالیت مخصوص میزان فعالیت در واحد جرم ماده رادیو اکتیو است. برای ایان کالاس ساب کلاس خاصی در نظر گرفته نشده ولی گروههای بسته بندی مختلف در نظر گرفته می شود.
مثال: رادیو ایزوتوپها و اورانیوم

کلاس 8 مواد خورنده (Corrosives)

مواد خورنده موادی هستند جامد یا مایع که می توانند از طریق اثار شیمیایی موجب آسیب بافتهای زنده و وسایل و تجهیزات در هنگام تماس با آنها گردند. به عبارت دیگر، مواد خورنده موادی هستند که با اثر شیمیایی موجب آسیب شدید در هنگام تماس با بافتهای زنده، وسایل و تجهیزات شده و موجب تخریب سایر مواد می شوند.
مثال: هیدروفلوریک اسید، هیدروکسیدسدیم و کلر استخرها.

کلاس 9 مواد متفرقه ( Miscellaneous )

این کلاس خطر مواد متفرقه ای که عمدتاً شدید نبوده و در کلاسهای دیگر تقسیم بندی نشده اند را نشان می دهد. مانند مواد مغناطیسی شدید، آئروسل ها، کودهای نیترات آمونیوم و گرانول های پلی استر.

برچسب کلی کالاهای خطرناک

این برچسب نشان دهنده کلاس های مختلف کالاهای خطرناک باوده و به هنگام حمل و نقل این کالاها استفاده می شود.

منبع:

دستوالعمل وزارت بهداشت