آیا پتاسیم یدید در مقابل تشعشعات هسته ای موثر است؟

پتاسیم یدید یا کالیم یدید (KI) چیست؟

در نگاهی ساده، پتاسیم یدید یا کالیم یدید یک ترکیب شیمیایی معدنی است که فرمول شیمیایی آن KI است و وزن مولکولی آن برابر با 166 گرم بر مول است. این ترکیب شیمیایی در شرایط طبیعی و عاری از رطوبت، به صورت پودری سفید رنگ است. از پتاسیم یدید در کاربردهای مختلفی استفاده می‌شود؛ که برخی از رایج‌ترین کاربردها عبارتند از کاربردهای پزشکی برای درمان پرکاری تیروئید، در موارد اورژانسی مرتبط با تشعشعات رادیواکتیو و حوادث اتمی، و برای محافظت از غده تیروئید برای زمانی که به خاطر شرایط بیمار، برخی از داروهای رادیواکتیو تجویز می‌شوند.

برای اولین بار در سال 1820 از پتاسیم یدید برای درمان استفاده شد. قرص‌های پتاسیم یدید، درصورتی که دوز کمی داشته باشد، جزو داروهای ژنریک است؛ به این معنی که برای خرید دارو نیازی به نسخه نیست؛ اما قرص‌های پتاسیم یدید (یا کالیم یدید) که برای پیشگیری از آسیب‌های هسته‌ای و تشعشعات اتمی استفاده می‌شوند، دوز بالاتری باید داشته باشند تا موثر باشند.

درصورتی که پتاسیم یدید در قالب یک دارو تجویز شود، ممکن است اثرات جانبی داشته باشد مثل درد شکمی، خارش، اسهال و تورم غدد بزاقی. سایر اثرات جانبی عبارتند از واکنش‌های حساسیت‌زا (یا واکنش‌های آلرژیک)، سردرد، گواتر و افسردگی. همچنین اگر خانم باردار این دارو را مصرف کند، ممکن است برای بچه خطرناک باشد؛ اما در زمان موارد اورژانسی مشابه تشعشعات رادیواکتیو و فجایع اتمی، مصرف این قرص توصیه می‌شود.

تولید پتاسیم یدید

به صورت صنعتی و تجاری، پتاسیم یدید از طریق مخلوط کردن پتاسیم هیدروکسید با ید تشکیل می‌شود.

کالیم یدید (KI) بعد از ورود به بدن چگونه کار می‌کند؟

غده تیروئید انسان قابلیت شناسایی بین اتم‌های ید پایدار و ید رادیواکتیو را ندارد؛ بنابراین هر 2 نوع این عناصر را جذب می‌کند. پتاسیم یدید توانایی بلاک کردن یدهای رادیواکتیو را دارد؛ بنابراین یدهای رادیواکتیو وارد غده تیروئید نمیشوند. زمانی که فردی قرص‌های پتاسیم یدید را مصرف کند، یدهای پایدار وارد غده تیروئید می‌شود و غده تیروئید به مدت 24 ساعت از ید اشباع می‌شود و دیگر قابلیت جذب یدهای رادیواکتیو را ندارد.

در شکل زیر می‌توان متابولیسم پتاسیم یدید را دید:

عوامل موثر در اثرگذاری قرص‌های پتاسیم یدید در مقابل تشعشعات هسته‌ای

البته گفتنی است که استفاده از قرص‌های پتاسیم یدید، ایمنی 100% برای افراد در مقابل تشعشعات رادیواکتیو ایجاد نمی‌کند. به علاوه در موارد اورژانسی مثل آنچه در واقعه چرنوبیل اتفاق افتاد، 3 فاکتور در افزایش ایمنی توسط قرص‌های پتاسیم یدید موثر است:

• مدت زمانی که بعد از آلوده شدن اتمی می‌گذارد تا دارو مصرف شود: هرچه زودتر از قرص‌های پتاسیم یدید استفاده شود، موثرتر است.
• درصد جذب ید پایدار در بدن: بسته به اینکه با چه سرعتی یدهای این قرص‌ها بتوانند در بدن جذب شوند.
• دوز یدهای رادیواکتیو وارد شده به بدن: هرچقدر دوز اولیه جذب یدهای رادیواکتیو توسط غده تیروئید کمتر باشد، اثر قرص‌های پتاسیم یدید بیشتر خواهد بود.

چه کسانی می‌توانند از قرص‌های پتاسیم یدید استفاده کنند؟

نوزادان و شیرخوارگان

به طور کلی، غده تیروئید جنین و نوزاد خیلی حساس است و ریسک آسیب بالایی دارد. کودکان و افرادی که مقدار ید کمی در غده تیروئید خود دارد، بیشتر در معرض خطر هستند. این دسته باید دوز مناسبی از داروی پتاسیم یدید دریافت کنند. نوزادان باید یک دوز از پتاسیم یدید دریافت کنند. اگر نوزادان بیشتر از یک دوز از این ماده دریافت کنند، ممکن است دچار مشکلات بعدی می‌شوند. البته گاهی در موارد خاصی پیش می‌آید که بیشتر از یک دوز نیاز باشد.

کودکان

سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) توصیه کرده است که کودکانی که با ید رادیواکتیو آلوده شدند، باید دوزهایی از پتاسیم یدید دریافت کنند؛ مگر اینکه حساسیت شدیدی داشته باشند.

جوانان

افراد بین 18 تا 40 سال، که با ید رادیواکتیو آلوده شدند، باید قرص‌های پتاسیم یدید مصرف کنند.

زنان باردار

به خاطر اینکه همه انواع ید (رادیو اکتیو یا پایدار)، قابلیت ورود و جذب به جفت را دارند؛ بنابراین زنان باردار باید از قرص‌های پتاسیم یدید استفاده کنند. معمولا یک بار باید دوز دارو بگیرند.

زنان شیرده

این دسته از افراد هم باید یک دوز پتاسیم یدید دریافت کنند و البته زنان شیرده نسبت به گروه‌های دیگر از اولویت بالاتری برخوردارند.

بزرگسالان

افراد بزرگتر از 40 سال، نباید قرص‌های پتاسیم یدید دریافت کنند، مگر اینکه بهداشت عمومی یا مدیریت بحران اعلام کرده باشد. این به دلیل این است که افرادی که سن شان بالاتر از 40 سال باشد، درصورتی که در معرض تشعشعات رادیواکتیو باشند، احتمال سرطان تیروئید یا آسیب تیروئید در آن‌ها خیلی کم است.

کدام یک از قرص‌های پتاسیم یدید برای پیشگیری از آسیب‌های هسته‌ای مناسب‌تر است؟

سازمان غذا و داروی آمریکا، 2 نوع قرص پتاسیم یدید را برای پیشگیری از آسیب‌های هسته‌ای پیشنهاد کرده است. این دو نوع قرص، 130 میلی‌گرم و 65 میلی‌گرم است که در قالب قرص‌هایی دیسک شکل هستند که وسط شان یک خط دارد که قابلیت نصف کردن شان را میدهد. همچنین محلول‌هایی وجود دارد که غلظت پتاسیم یدید در آن‌ها، برابر با 65 میلی‌گرم بر میلی‌لیتر است.

دوز مصرف پتاسیم یدید برای هریک از گروه‌های سنی براساس مستندات FDA

• نوزادان یک روزه تا 1 ماهه باید 16 میلی‌گرم پتاسیم یدید دریافت کنند.
• نوزادان بین 1 ماه تا کودکان 3 ساله باید 32 میلی‌گرم پتاسیم یدید دریافت کنند.
• افراد 3 ساله تا 18 ساله باید 65 میلی‌گرم دریافت کنند. البته کودکانی که از نظر ابعاد بدنی مشابه افراد بزرگسال هستند، باید دوز دریافتی پتاسیم یدید برای آن‌ها برابر با جوانان بالغ باشد.
•  جوانان بالغ باید 130 میلی‌گرم پتاسیم یدید دریافت کنند.
• زنان شیرده باید 130 میلی‌گرم پتاسیم یدید دریافت کنند.

پتاسیم یدید باید چند بار مصرف شود تا در مقابل تشعشعات رادیواکتیو محافظت کند؟

نکته‌ای که وجود دارد استقاده از دوز بالاتری از پتاسیم یدید یا استفاده بیش از حد توصیه شده از پتاسیم یدید، حفاظت بیشتری را ایجاد نمیکند، بلکه می‌تواند باعث مرگ یا بیماری شدید شود.

هر دوز از پتاسیم یدید (با مقدار مشخص شده برای هر گروه سنی)، قابلیت محافظت از غده تیروئید به مدت 24 ساعت را دارد و هر 24 ساعت یکبار باید مصرف قرص تجدید شود؛ البته تا تعداد روزهای محدودی این طور است.

و البته برای برخی گروه‌ها مثل نوزادان، زنان شیرده و زنان باردار باید از تکرار دوز پرهیز شود.

عوارض جانبی قرص‌های پتاسیم یدید

عوارض جانبی پتاسیم یدید عبارت است از دل درد، ناراحتی‌های گوارشی (معده‌ای-روده‌ای)، واکنش‌های حساسیت‌زا، خارش، التهاب غدد بزاقی.

البته گاهی عوارض جانبی ناشی از موارد زیر است:

• مصرف پتاسیم یدید بیشتر از مقدار مجاز
• استفاده از پتاسیم یدید در طول دوره زمانی طولانی‌تر از مدت زمان توصیه شده
• داشتن مشکلات تیروئیدی پیش زمینه‌ای

همچنین نوزادان تازه متولد شده ای که یک دوز پتاسیم یدید دریافت می‌کنند، در معرض ابتلا به کم کاری تیروئید خواهند بود که در این حالت، هورمون تیروئید در آن‌ها به حداقل میزان خود می‌رسد و این حالت اگر درمان نشود، موجب آسیب‌های مغزی می‌شود.

نوزادانی که بیش از یک دوز پتاسیم یدید دریافت می‌کنند، باید سطح هورمون‌های تیروئیدشان چک شود.

از تکرار دوز پتاسیم یدید برای نوزادان باید جداً پرهیز شود.

از کجا می‌توان قرص‌های پتاسیم یدید را تهیه کرد؟

معمولاً قرص‌های پتاسیم یدید بدون نسخه در دسترس است؛ ولی افراد باید تنها با توصیه بهداشت عمومی یا اداره مدیریت اورژانسی (مدیریت بحران)، مصرف این قرص‌ها را شروع کنند.

منبع این مقاله به نقل از مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری یا اختصاراً CDC است.