کشت باکتری چیست
باکتری در محیط هایی که سرشار از مواد غذایی، عناصر مغذی و … مود نیازش باشد، شرایط را مناسب دیده و شروع به تکثیر و رشد میکند، اصطلاحا به باکتری با چنین شرایطی باکتری کشت یافته و به محیط مناسب رشد، محیط کشت می گویند. محیط کشت باید دارای حرارت و رطوبت کافی، نمک، PH مناسب، اکسیژن و یا عدم حضور اکسیژن و مواد مغذی مورد نیاز باکتری باشد و معمولا در ظروف شیشه ای (مانند لوله، پلیت و…) تهیه می شود، بنابراین با توجه به این شرایط می توان نتیجه گرفت، خون با برطرف کردن تمام نیازهای باکتری از جمله مواد غذایی، PH مناسب، درجه حرارت و اکسیژن، به عنوان بهترین محیط برای رشد یک باکتری معرفی می شود. علاوه بر این، محیط کشت در تشخیص و شناسایی باکتری ها نیز نقش مفید و تاثیر گذاری دارد.
مشخصات انواع محیط های کشت
- PH محیط کشت باید در محدوده ای که برای رشد باکتری مناسب است، قرار گیرد، قبل از اینکه محیط کشت به داخل لوله ریخته شود، می توان برای تنظیم PH محیط از موادی مانند اسید هیدروکلریدریک (HCl) و هیدروکسید سدیم (NaOH) استفاده نمود.
- ظروف محیط کشت باید کاملا استریل و عاری از هرگونه مواد خارجی باشد.
- درجه حرارت محیط کشت باید به گونه ای تعیین شود که موجب از بین رفتن مواد مغذی و برخی مواد شیمیایی محیط کشت نشود.
- شرایط محیط کشت باید به گونه ای تعیین شود که شرایط برای رشد میکروب ها مهیا نشود.
انواع محیط کشت
محیط کشت براساس نوع ازمایش به دو دسته زیر تقسیم می شوند:
- محیط کشت مایع
- محیط کشت نیمه جامد
- محیط کشت جامد و یا محیط کشت عمومی
محیط کشت مایع:
محیط های رشدی که فاقد آگار در ترکیب خود هستند به صورت مایع است و معمولا در لوله های آزمایش، ارلن مایر شرایط برای رشد میکروارگانیسم فراهم می شود.
محیط کشت جامد:
محیط های رشدی که در ترکیب خود آگار دارند به صورت جامد در آمده و می توان میکروارگانیسم ها را در پلیت، و یا ظروف دیگر قرار داد. این دسته از محیط های کشت برای تشخیص باکتری ها به وسیله تشکیل کلنی، موکوئیدی بودن باکتری، تولید پیگمانت، دیدن منطقه همولیز مورد استفاده قرار می گیرند.
محیط کشت نیمه جامد:
محیط هایی که میزان آگار ترکیب محیط رشد از میزان اگار محیط های جامد کمتر باشد، محیط کشت نیمه جامد نامیده می شود، مانند محیط کشت SIM
انواع محیط کشت براساس نوع مواد تشکیل دهنده و کاربرد
- محیط کشت افتراقی
- محیط کشت انتخابی
- محیط کشت غنی کننده
- محیط کشت کامل
محیط کشت افتراقی:
محیط هایی که در آن میکروارگانیسم ها به علت داشتن اجزایی، با شکل های متفاوتی بعد از رشد، ظاهر می شوند و میکروارگانیسم های مختلف ویژگی های خاص خود را در آن نمایان می کنند. این محیط کشت برای مکیروارگانیسم هایی با شکل و مشخصات یکسان مفید و اغلب دارای یک معرف PH هستند.
محیط کشت انتخابی:
این نوع محیط های رشد دارای ماده ای مهار کننده برای جلوگیری از رشد ارگانیسم هایی غیر از ارگانیسم های مورد نیاز است. بدین علت که این محیط با انتخاب اورگانیسم های مورد نظر فعالیت می کنند به ان ها محیط رشد انتخابی می گویند. به عنوان مثال محیط کشت فنیل الکل آگار که به ارگانیسم های گرم مثبت اجازه رشد می دهند و از رشد باسیل های گرم منفی هوازی و بی هوازی را با اختیار مهار می کند.
محیط کشت غنی کننده:
این نوع محیط های کشت دارای مواد مغذی مانند لیپیدها، اسیدهای آمینه و ویتامین ها برای رشد باکتری هستند و معمولا در مواردی که تعداد میکروب های مورد نظر در نمونه کم بوده و یا به علت وجود زیاد میکروب های دیگر ، جداکردن انها مشکل ساز است، به کار می رود. این محیط به علت غنی بودن از مواد مغذی، باکتری های زیادی را در آن رشد می کنند.
محیط کشت کامل:
این نوع محیط به علت داشتن کلیه مورد نیاز برای رشد باکتری ها، حدودا 80 درصد از باکتری ها می توانند در آن رشد کنند. بنابراین با رشد میکروب های مختلف در ان هیچگونه تغییر رنگی در این نوع محیط های کشت مشاهده نمی شود.
روش کشت باکتری در محیط جامد
- محیط کشت جامد در لوله
- محیط کشت جامد در پلیت
- روش کشت جامد در لوله:کشت در لوله به دو صورت عمودی و شیبدار اتفاق می افتد که هرکدام روش کشت خاص خود را دارند.
- روش کشت به صورت عمودی: در روش کشت به صورت عمودی ابتدا حدود 5 الی 10 میلی لیتر از محیط کشت را در لوله ازمایشگاهی ریخته و به طور عمودی قرار می دهیم تا محیط بسته شود، سپس میکروارگانیسم ها را توسط سوزن کشت به اعماق مرکز این محیط کشت می دهند.
- روش کشت به صورت شیبدار: حدودا 5 میلی لیتر از محیط کشت جامد (ذوب شده) را در لوله آزمایش و یا لوله های کوچک دیگر ریخته و پس از سترون کردن انها را به صورت کج به گونه ای که سطح محیط کشت شیبدار باشد، قرار میدهند. سپس میکروارگانیسم ها را با سوزن کشت در عمق و سطح و یا به وسیله ی فیلدوپلاتین در سطح شیبدار کشت می دهند.
روش کشت باکتری در محیط جامد در پلیت
روش کشت در پلیت به سه صورت کشت خطی، کش در سطح محیط، کشت های دولایه امکان پذیر است.
- روش کشت خطی: با این روش می توان میکروارگانیسم را توسط فیلدوپلاتین نوک حلقه ای در سطح محیط جامد به طور خطی کشت داد.
- روش کشت در سطح محیط: در این روش به وسیله ی پیپت میکروارگانیسم ها را در سطح محیط جامد ریخته سپس با میله کاملا در سطح محیط پخش می کنند
- روش کشت های دولایه: در این روش سوسپانسیون باکتری را به محیط کشت جامد (ذوب شده) اضافه می کنند. پس از بسته شدن محیط، ظرف های پلیت را به صورت واژگون در گرمخانه قرار می دهند (تا از ریختن قطره های اب در سح محیط جلوگیری کند).
روش کشت باکتری در محیط مایع
- محیط کشت مایع در لوله
- محیط کشت مایع در پلیت
- روش کشت مایع در لوله: ابتدا یک سوزن کشت کاملا با شعله سترون کرده و می گذارید سرد شود. سپس لوله حاوی باکتری برداشته و درب ان را با شعله سترون می کنند، در مرحله بعد نوک سوزن کشت را وارد محیط کرده و به اندازه نوک سوزن از ان برداشته و درب لوله را بسته و محیط کشت را در جای خود قرار می دهند. سپس با وارد کردن نوک سوزن الوده به باکتری در محیط، میکروب ها را در محیط پخش می کنند.سپس دهانه لوله حاوی محیط کشت جدید را با شعله سترون کرده و درب را گذاشته و داخل انکوباتور قرار می دهند.
- روش کشت مایع در پلیت: کشت مایع در پلیت دارای سه روش سطحی، خطی، آمیخته است.
- روش کشت سطحی: در این روش کشت از محیط های پلیت اماده استفاده می شود. روش سطحی اکثرا برای محیط های مایع میکروبی به کار می رود. در این روش ابتدا یک مقدار معینی از محیط مایع را با ستفاده از پیپت استریل برداشته و در سطح پلیت ریخته و توسط میله پخش کننده پخش می کنند.
- خطی : کشت خطی همانند کشت سطحی از محیط های پیش ریخته مانند پلیت های اماده استفاده می شود. در این روش ابتدا توسط سوزن کشت مقداری از باکتری را برداشته و انرا را روی سطح پلیت به صورت خط های موازی و در جهت های مختلف کشیده می شود. از جمله ویژگی های این نوع کشت، این است که می توان برای به دست اوردن کلنی های تک پلیت را به چهار قسمت تقسیم کرد.
- آمیخته یا دولایه: روش کشت امیخته به تهیه سوسپانسیون باکتری نیازمند است. ابتدا 1 میلی لیتر از سوسپانسیون باکتری را در کف پلیت ریخته سپس 15-20 میلی لیتر از محیط کشت حرارت داده شده در دمای 45 درجه را به پلیت اضافه می شود و با حرکاتی دورانی انرا کاملا مخلوط می کنند. می توان در صورت نیاز به سطح محیط امیخته با باکتری یک لایه نازک از محیط کشت را پوشانید، بدین ترتیب به آن کشت دولایه نیز گفته می شود.
انواع محیط های کشت
- محیط کشت آگار خوندار: محیط کشت آگار خون دار، محیطی سرشار از مواد مغذی برای رشد بسیاری از باکتری هاست و ایجاد انواع همولیز، به عنوان مثال همولیز الفا (ناقص)، همولیز بتا (کامل) و همولیز گاما( فاقد همولیز) در این محیط به راحتی قابل اجرا است
- محیط کشت برلیانت گرین آگار: محیطی انتخابی است و با تخمیر قندلاکتوز یا ساکاروز تولید اسید می کند و موجب تغییر رنگ فنل رد به زرد می شود. این محیط موجب رشد سالمونا می شود و از رشد باکتری های بسیاری جلوگیری می کند.
- محیط کشت Medium : محیطی نیمه جامد جهت احیای گوگرد، تست اندول، بررسی حرکت باکتری و تولید SH2 مورد استفاده قرار می گیرد.
- محیط کشت ENDO Agar : محیطی جامد که می تواند باسیل های روده و کلی فرم ها را از آب و مواد مغذی و نمونه های کلینیکی جداسازی کند.
- محیط کشت MR VP : محیطی مایع حاوی گلوکز است. در این محیط باکتری می تواند از راه مخلوط اسید (با معرف متیل رد) و یا از راه بوتان دیول (با معرف محلول پتاس 40% و الفا نفتول) گلوکز را تجزیه کند و به رنگ قرمز در آید.
- محیط کشت Nutrient Broth: محیطی مایع و مبنای ساخت اکثر محیط های کشت است این محیط از عصاره گوشت در لوله ازمایش تهیه می شود.
- محیط کشت Saborad Dextrose Agar: محیط کشت انتخابی برای تکثیر قارچ ها بر اساس PH پایین و مواد مغذی ناچیز و رشد باکتری ها است.
- محیط کشت Salmonella Shigelle Agar: محیطی انتخابی است که از رشد باکتری های گرم مثبت و باکتری های گرم منفی جلوگیری می کند و به عنوان محیطی مناسب برای جداسازی سالمونلا و شیگلا از نمونه مدفوع به کار می رود. محیط کشت از عصاره گوشت، لاکتوز، برلیانت گرین، آگار، معرف نوترال رد، تلوریت سدیم یا پتاسیم، پیتون و املاح صفراوی تشکیل شده است.
