مواد شیمیایی خطرناک به موادی گفته مي شود كه مي تواند موجب آسيب آني و فوری به افراد، تجهيزات و محيط گردند. كالاهای خطرناک در بسياری از كشورها بر اساس سيستم ملل متحد(UN) طبقه بندی شده و برچسب گذاری مي شوند. اين سيستم كمک مي كند كه خصوصيات و خطرات اينگونه مواد سريعاً قابل تشخيص باشد. در اين سيستم كالاهای خطرناک بر اساس خصوصيات خطرناک خود در 6 كلاس طبقه بندی مي شوند. اين كلاسها شامل 9 كلاس مشخص و يک كلاس مواد متفرقه مي باشد. خطرات مربوط به هر كلاس با برچسب های لوزی شكل مخصوص مشخص مي شود. گاهي اوقات چنانچه ماده ای علاوه بر خطر اصلي دارای خطر ديگری نيز باشد مي توان از لوزی كوچكتری در كنار لوزی اصلي استفاده نمود. به عنوان مثال اسيد هيدروفلوريک ماده ای خورنده و در عين حال سمي است. برخي از كالاهای خطرناک شامل كلاس های 8 ،4 ،1 ،2و 9خود دارای تقسيمات بعدی يا ساب كلاسهايي هستند كه نشانگر جنبه مشخصي از خطرات ماده مي باشد مثلاً كلاس دوم گازها و ساب كلاس 112 گازهای قابل اشتعال مي باشد. علاوه بر اين، در برخي از كلاس ها تقسيم بندی های بعدی شامل گروههای بسته بندی (Packaging Groups ) نيز وجود دارد كه نشان دهنده خطر نسبي ماده در داخل يک كلاس مي باشد(PGIII خطر کم، PGII خطر متوسط، PGI خطر زیاد) بنابراين تمام بسته ها (البته به جز بسته های بسيار كوچک)، كانتينرها و تانكرهای حمل مواد كه حاوی كالاهای خطرناک هستند بايد دارای برچسب مناسب با ذكر كلاس مربوطه باشند. اين بر چسب (يا لوزی خطر) نشان دهنده ماهيت خطر با استفاده از يک سيستم رنگي و علامتهای خاص و نيز شماره كلاس كالای خطرناک مي باشد. بنابراين توليدكنندگان و وارد كنندگان اينگونه كالاها بايد اطمينان داشته باشند كه اين مواد بطور صحيح تقسيم بندی و برچسب گذاری شوند.

كلاس 1 مواد منفجره ( Explosives)

شامل موادی هستند كه مي توانند انفجار يا اثرات پيروتكنيک ايجاد نمايناد. بطور كلي توليد مواد منفجره محدود بوده و تابع مقررات مربوطاه ماي باشاد. استفاده از مواد منفجاره بارای مصارف تحقيقاتي نياز منوط به كسب مجوزهای لازم از سازمانهای مسئول مي باشد.

مواد منفجره شامل 6 ساب كلاس مختلف مي باشد:

كلاس 1-1 مواد منفجره با خطر انفجار يكباره و مهيب

مثال: ،TNTنيترو گليسيرين، فولمينات جيوه

كلاس 1-2 مواد منفجره با خطر پرتاب (ولي نه خطر انفجار مهيب)

مثال: بمب ها، نارنجک

كلاس 1-3 مواد منفجره با خطر آتش سوزی حجيم

مثال: باروت، مواد آتش بازی ها

كلاس 1-4 مواد منفجره بدون انفجار مهيب

مثال: مواد آتش بازی در اسباب بازی ها

كلاس 1-5 مواد منفجره با حساسيت انفجاری كم

Detapower مانند Proprietary مثال: مواد منفجره

كلاس 1-6 مواد منفجره با حساسيت انفجاری بسيار كم

كلاس 2 گازها

كالاهای خطرناک اين كلاس شامل گازهای تحت فشار، گازهای مايع و يا گازهای محلول تحات فشار مي باشد.

گازها شامل 3 ساب كلاس مي باشند:

كلاس 2-1 گازهای قابل اشتعال

كلاس 2-2 گازهای غير قابل اشتعال و غير سمي

كلاس 2-3 گازهای سمي

منظور از گازهای سمي گازهايي هستند كه استنشاق آنها موجب مرگ و مير و ياا صادمات جادی به سالامتي انسان مي گردد.

مثال: ، COكلر و آمونياک.

كلاس 3 مايعات قابل اشتعال (Flammable Liquids)

منظور از مايعات قابل اشتعال مايعات، مخلوطي از مايعات و يا مايعاتي حاوی جامدات بصورت محلول و يا معلق هستند كه مي توانند در تماس با يک منبع جرقا مشتعلشوند مانند بنزين، تينر، رنگها، لاكها و حلالهای قابل اشتعال. قابل به ذكر است كه در تقسيم بندی قديمي تر اين كلاس به دو سااب كالاس 0-2 و 0-1 تقسيم بندی مي شدند ولي در تقسيم بندی جديد برای مايعات قابل اشتعال ساب كلاسي در نظار گرفته نشده ولي برای اين مواد گروههای بسته بندی(PG I, II, III) در نظر گرفته شده است.

كلاس PGI -3 مايعات با قابليت اشتعال زياد

با نقطه جوش اوليه كمتر از 08درجه سانتي گراد

مثال: دی اتيل اتر، دی سولفيد كربن

كلاس PGII -3 مايعات با قابليت اشتعال بسيار زياد

با نقطه جوش اوليه بيشتر از 08درجه سانتي گراد و نقطه فلاش كمتر از 10درجه سانتي گراد مانند: بنزين، استن

گروههای بسته بندی I و II قبلاً تحت عنوان ساب كلاس 0-2 تقسيم بندی مي شدند.

كلاس PGIII –3 مايعات قابل اشتعال با نقطه فلاش 10تا 92درجه سانتي گراد

مثال: كروسن ، تورپنتن معدني

اين گروه در تقسيم بندی قبلي تحت عنوان ساب كلاس 2-3 ناميده مي شدند.

كلاس 4 جامدات قابل اشتعال (Flammable Solids)

كالاهای خطرناک در اين كلاس شامل موادی با پتانسيل احتراق خودبخودی و نيز موادی بوده كه در تماس با آب ايجاد گازهای قابل اشتعال نمايند. همچنين جامداتي (به غير از مواد منفجره) كه فوراً دچار احتراق شده و يا موجب آتشسوزی مي شوند نيز در اينكلاس طبقه بندی مي شوند.

اين كلاس شامل 3 ساب كلاس مي باشد:

كلاس 4-1جامدات قابل اشتعال

موادی كه به راحتي مشتعل شده و قابل احتراق هستند. مثال: نيتروسلولز، فسفرها، كبريت ها و اسيدپيكريک

كلاس 4-2جامدات با پتانسيل احتراق خودبخودی

مثال: ذغال، پنبه و فسفر سفيد

كلاس 4-3جامدات خطرناک در حالت مرطوب

شامل جامداتي است كه در تماس با آب ايجاد گازهای قابل اشتعال مي كنند. مثال: فسفيد آلومينيوم و كاربيد كلسيم

كلاس 5 مواد اكسيد كننده (Oxidizing Substances)

مواد اكسيد كنننده شامل 2 ساب كلاس مي باشد:

كلاس 5-1 مواد اكسايد كننده (به غير از پراكسايدهای آلي)

مانند پراكسيد هيدروژن، هيپوكلريت كلسيم (كه در استخرها استفاده مي شود) نيترات آمونيوم و نيترات های آلي.

كلاس 5-2پراكسيدهای آلي (جامد يا مايع)

مثال: پراكسيد متيل اتيل كتن، بنزوئيل پراكسيد، دی بنزول و پراستيک اسيد. مواد اكسيد كننده به خودی خود لزوماً قابل احتراق نيستند اما ممكن است موجب احتراق ساير مواد شوند. به عنوان مثال پراكسيد سديم در حضور آب ايجاد واكنش قوی اگزوترميک (گرمازا) شده و نياز در اختلاط با ذغال نيز موجب احتراق خودبخودی گردد. پراكسيدهای آلي دارای ساختاری با اكسيژن دو ظرفيتي مي باشند. اين مواد از نظر حرارتي موادی ناپايدار بوده و بنابراين ممكن است خودبخود تجزيه شده كه گاهي مي تواند موجب واكنشهای انفجار شده و يا به سارعت بسوزند و يا در مقابل ضربه يا اصطكاک حساس بوده و يا با ساير مواد واكنشهای خطرناكي ايجاد نمايند.

کلاس 6 مواد سمی و عفونت زا (Toxic and Infectious Substances)

اين كلاس شامل دو ساب كلاس مواد سمي و مواد عفوني مي شوند البته گازهای سمي، كه قبلاً در كلاس 3-2 طبقه بندی شده اند، در اين كلاس قرار نمي گيرند.

كلاس 6-1مواد سمي (شامل مايعات و جامدات سمي)

مواد سمي شامل موادی هستند كه منجر به مرگ و يا صدمات جدی و آسيب شاديد به سلامتي انسان در صورت بلعيده شدن، استنشاق و يا از طريق تماس پوستي مي شوند. مثال: سيانيد سديم ( )NaCNسيانيدها و تركيبات آرسنيک.

كلاس 6-2مواد عفوني

مواد عفاوني موادی هستند كه عفونت زا شناخته شده و يا امكاناً حاوی عوامل بيماری زا (ميكرو ارگانيسم ها شامل باكتريها، ويروسها، ريكتزيا، پارازيت ها و قارچها هستند. واكسنها و نمونه های پاتولوژی مثال هايي از اين دست هستند. دستورالعمل نگهداری، نحوه كار و نحوه دفع مواد عفوني بايد تابع مقررات بهداشتي و نحوه حمل و نقل اين گروه از مواد تابع مقررات حفاظت محيط زيست باشد.

كلاس 7 مواد راديواكتيو (Radioactive Substances)

اين كلاس شامل مواد يا تركيب موادی هستند كه كه دائماً از خود امواش راديواكتيو ساطع مي كنند. به عبارت دقيق تر ماده راديواكتيو ماده ای است كه فعاليت مخصوص آن بزرگتر از 70 KBq/kg باشد. منظور از فعاليت مخصوص ميزان فعاليت در واحد جرم ماده راديو اكتيو است. برای ايان كالاس ساب كلاس خاصي در نظر گرفته نشده ولي گروههای بسته بندی مختلف در نظر گرفته مي شود. مثال: راديو ايزوتوپها و اورانيوم

كلاس 8 مواد خورنده (Corrosives)

مواد خورنده موادی هستند جامد يا مایع كه مي توانند از طريق اثار شيميايي موجب آسيب بافتهای زنده و وسايل و تجهيزات در هنگام تماس با آنها گردند. به عبارت ديگر، مواد خورنده موادی هستند كه با اثر شيميايي موجب آسيب شديد در هنگام تماس با بافتهای زنده، وسايل و تجهيزات شده و موجب تخريب ساير مواد مي شوند. مثال: هيدروفلوريک اسيد، هيدروكسيدسديم و كلر استخرها.

کلاس 9 مواد متفرقه ( Miscellaneous )

اين كلاس خطر مواد متفرقه ای كه عمدتاً شديد نبوده و در كلاسهای ديگر تقسیم بندی نشده اند را نشان مي دهد. مانند مواد مغناطيسي شديد، آئروسل ها، كودهای نيترات آمونيوم و گرانول های پلي استر.

برچسب كلي كالاهای خطرناک

اين برچسب نشان دهنده كلاس های مختلف كالاهای خطرناک باوده و به هنگام حمل و نقل اين كالاها استفاده مي شود.

منبع:

دستوالعمل وزارت بهداشت